Program „Rzuć palenie w aptece” został opracowany w Katedrze Toksykologii UJ CM. Obecnie opiekę naukową sprawuje nad nim Zakład Farmacji Społecznej UJ CM w Krakowie.

Program polega na objęciu przez farmaceutę opieką pacjentów uzależnionych od nikotyny. Opieka farmaceuty polegać będzie na pomocy pacjentom palaczom w procesie rzucania nałogu poprzez motywowanie, edukację prozdrowotną, dobór farmakoterapii. Obowiązkowe szkolenie w portalu e-duk@cja.pl przygotowuje farmaceutów do prowadzenia pacjentów-palaczy w sposób rzetelny i fachowy. Warunkiem udziału farmaceuty w programie jest przygotowanie w aptece miejsca do spotkań z pacjentem oraz posiadanie komputera z dostępem do internetu.

Udział w programie zarówno dla pacjentów jak i dla farmaceutów jest bezpłatny, można do niego przystąpić w każdej chwili.

Prowadzenie opieki farmaceutycznej nad 4 pacjentami (2 z grupy badanej, 2 z grupy kontrolnej) przez okres 12 miesięcy premiowane jest 6 punktami twardymi.

Do programu może zgłosić się każdy farmaceuta (magister farmacji) z dowolnej apteki ogólnodostępnej na terenie całej Polski.

Zakład Farmacji Społecznej UJ CM zapewnia:

• szkolenie na portalu e-duk@cja.pl z zakresu szkodliwości palenia, uzależnień, metod rzucania nałogu, nikotynowej terapii zastępczej
• plakaty do rozwieszenia w aptece i ulotki informacyjne dla pacjentów o programie
• szczegółowe informacje na temat przygotowania się do wizyt z pacjentem (z grupy badanej i kontrolnej), przebiegu tych wizyt
• bezpłatny dostęp do aplikacji internetowej do dokumentowania spotkań z pacjentem oraz minimalizację formalności wynikających z Ustawy o ochronie danych osobowych – baza danych osobowych pacjentów zgłoszona jest do GIODO i administrowana przez Zakład Farmacji Społecznej UJ CM w Krakowie, który odpowiada za bezpieczeństwo przetwarzanych danych
• opiekę merytoryczną podczas prowadzenia programu.

Program został zaakceptowany przez Komisję Bioetyczną Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przygotowanie farmaceutów do programu

W celu przystąpienia do programu farmaceuta zgłasza chęć udziału za pomocą formularza zgłoszeń. Po zapoznaniu się z regulaminem przesyła na adres Zakładu Farmacji Społecznej UJ CM pisemną zgodę kierownika i/lub właściciela apteki na prowadzenie programu.

Następnie farmaceuta zostaje zaproszony na szkolenie na portalu e-duk@cja.pl obejmujące takie tematy jak:

• Nikotyna i nałóg palenia
• Szkodliwość palenia tytoniu
• Farmakologia w walce z nałogiem palenia
• Rola farmaceuty w procesie rzucania palenia
• Neuropsychologiczne aspekty rzucania palenia
• Rola farmaceuty w walce z uzależnieniami. Leczenie uzależnień narkotykowych.

Wszyscy farmaceuci uczestniczący w programie „Rzuć palenie w aptece” otrzymują ulotki i plakaty informujące o prowadzeniu w aptece programu. Materiały te zawierają informacje dla pacjenta o:

• szkodliwości palenia
• możliwości uzyskania indywidualnej pomocy ze strony farmaceuty w dobraniu odpowiedniej farmakoterapii i dawki leku
• korzyściach zdrowotnych i ekonomicznych wynikających z zerwania z nałogiem.

Działalność farmaceutów

Do głównych i kluczowych dla programu etapów działalności farmaceuty wobec zakwalifikowanego do programu pacjenta należą m.in.:

• znalezienie pacjenta chcącego rzucić palenie papierosów i rozmowa z nim
• wyjaśnienie pacjentowi zasad funkcjonowania programu, korzyści, jakie może uzyskać oraz niedogodności związanych z programem
• przeprowadzenie wywiadu dotyczącego przede wszystkim nałogu palenia oraz w miarę możliwości chorób, stosowanej farmakoterapii, stylu życia
• założenie dokumentacji pacjenta w bazie danych programu
• ustalenie zasad kontaktu z pacjentem, długości i częstotliwości spotkań
• uzyskanie zgody pacjenta na przetwarzanie jego danych osobowych.

Nawiązanie pierwszego kontaktu z pacjentem i późniejsza współpraca podczas trwania programu powinna opierać się na obopólnym zaufaniu. Farmaceuta zobowiązany jest do osobistego zaangażowania, aby uzyskać jak najlepsze wyniki podczas prowadzenia i monitorowania efektów uzyskiwanych przez pacjenta. Pacjent z kolei powinien zobowiązać się do udzielania prawdziwych i faktycznych informacji oraz czynnego udziału w programie.

Pierwszym etapem pracy farmaceuty jest rozmowa z pacjentem, podczas której jest on zapoznawany z możliwością udziału w programie leczenia nałogu palenia. Jeżeli pacjent zdecyduje się na udział w programie, farmaceuta powinien poprosić go o rozwiązanie dwóch testów:

• zmodyfikowany test uzależnienia od nikotyny wg Fagerströma – określający stopień uzależnienia pacjenta od nikotyny – w celu dobrania odpowiedniej metody farmakoterapii,
• test motywacji do zaprzestania palenia wg dr Schneider – określający gotowość pacjenta do rzucenia palenia.

Po pierwszej wstępnej wizycie, na której pacjent rozwiąże testy należy zaplanować stałe terminy wizyt wraz z tematami edukacji pacjenta. Kolejnym krokiem farmaceuty jest rozpoczęcie regularnych wizyt z pacjentem, podczas których zbiera on aktualne informacje o pacjencie, kontroluje jego zachowanie odnośnie walki z nałogiem, ocenia czy zachodzi pożądana poprawa. Informacje te są następnie wprowadzane do systemu dokumentacji za wiedzą i zgodą pacjenta i na bieżąco aktualizowane.

Następnie farmaceuta rozmawia z pacjentem na temat zasad terapii i możliwości jej wyboru spośród:

• Nikotynowej Terapii Zastępczej (NTZ)
• Terapii Mieszanej (RTS).

Praca z pacjentem krok po kroku

• wprowadzenie pacjenta do rejestru
• zebranie wywiadu
• ustalenie cząstkowych celów: metoda rzucenia palenia wraz z jej dokładnym opisem (NTZ lub RTS)
• ustalenie kolejności postępowania w realizacji programu rzucenia palenia. W tym celu farmaceuta ustala postać aplikowanego preparatu oraz dawki (dostosowane do potrzeb pacjenta)
• omówienie z pacjentem działania wybranego preparatu, zwracając uwagę na sposób jego dawkowania
• zachęcanie pacjenta do prowadzenia przez niego notatek i zapisków, własnych refleksji i uwag o okolicznościach chęci sięgnięcia po papierosa, które mają go motywować do leczenia, a w trakcie następnych wizyt będą pomocne przy ocenie postępów pacjenta.

Farmaceuta może również skontaktować się z rodziną i osobami z najbliższego otoczenia pacjenta w celu omówienia sposobów wspierania go podczas trwania terapii, tak aby przebiegała ona w atmosferze zrozumienia i życzliwości.

Zbieranie danych

W programie „Rzuć palenie w aptece” farmaceuci zbierają dane dotyczące pacjentów i zapisują je w bazie danych opracowanej na potrzeby wdrażania opieki farmaceutycznej przez Zakład Farmacji Społecznej UJ CM w Krakowie (baza zgłoszona jest do GIODO pod nr 378/2007). Aplikacja ta umożliwia dokumentowanie opieki farmaceutycznej, a dzięki łatwemu i szybkiemu gromadzeniu szerokiego zakresu danych o pacjencie (styl życia, farmakoterapia, schorzenia współtowarzyszące, działania niepożądane, interakcje lek-lek, lek-pokarm, dane dotyczące lekarzy prowadzących) także analizę tych danych. Moduł przeglądania historii pacjenta umożliwia ich analizę, edytowanie i drukowanie odpowiednich informacji, co ułatwia sprawowanie kontroli nad potrzebami lekowymi pacjenta i reakcję w sytuacjach tego wymagających (budowa planu terapeutycznego, zapobieganie interakcjom itp.).

Na potrzeby programu walki z nałogiem palenia tytoniu i prowadzenia pacjentów rzucających palenie zostały utworzone tzw. zakładki zawierające informacje o dobowej liczbie wypalanych papierosów i rachunku ekonomicznym związanym z zaprzestaniem kupowania papierosów. Dzięki analizie ekonomicznej możliwe jest uzmysłowienie pacjentowi, ile zyskuje finansowo zaprzestając palenia. W programie zamieszczono również ankiety Fagerstroma i Schneider.