Ze względu na zmianę od dnia 1 stycznia 2012 zapisów art. 94a Ustawy Prawo farmaceutyczne nie możemy podać listy aptek prowadzących opiekę farmaceutyczną na naszej stronie, ponieważ mogłoby to narazić apteki na zarzut naruszania zakazu reklamy ich działalności.

Jeśli chcesz dowiedzieć się czy w Twoim mieście jest apteki prowadząca opiekę do której może zgłosić się Twój pacjent, NAPISZ DO NAS. W zapytaniu prosimy o podanie nazwy miejscowości i kodu pocztowego.

Czym jest opieka farmaceutyczna?

Opieka farmaceutyczna to zespół działań prowadzonych przez farmaceutów zmierzający do poprawy skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii. Działania te są skoordynowane z opieką lekarską i pielęgniarską i mają stanowić jej uzupełnienie. Opieka farmaceutyczna może i powinna być prowadzona na różnych poziomach opieki zdrowotnej, obejmując zarówno pacjentów hospitalizowanych jak i tych, którzy leczeni są w ramach opieki ambulatoryjnej (podstawowej i specjalistycznej).

Idea opieki farmaceutycznej narodziła się w Stanach Zjednoczonych w latach 70-tych ubiegłego wieku jako uzupełnienie procesu terapeutycznego prowadzonego przez lekarza i jego zespół w ramach systemu zdrowotnego. Celem opieki jest poprawa zachowania pacjentów stosujących leki. Najczęściej cytowana jest definicja profesorów Charlesa Heplera i Lindy Strand, którzy opisali opiekę farmaceutyczną jako „..odpowiedzialne działanie farmaceuty, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa farmakoterapii i podniesienie jakości życia pacjenta” (Hepler C.D., Strand L.M.: Opportunities and responsibilities in pharmaceutical care, Am J Hosp Pharm, 47, 533-554, 1990).

Opieka prowadzona przez farmaceutę w aptece ogólnodostępnej obejmuje szereg skoordynowanych działań, które wymagają dużego zaangażowania i odpowiedniego przygotowania osób prowadzących. Wśród skierowanych do pacjenta działań wymienić należy:

• systematyczną edukację pacjenta obejmującą wszystkie istotne kwestie związane z jego chorobą i prowadzoną w sposób dostosowany do możliwości percepcyjnych i potrzeb pacjenta,
• systematyczne monitorowanie stosowanych przez pacjenta leków, w celu wykrycia i rozwiązania pojawiających się problemów lekowych,
• systematyczne monitorowanie odpowiednich parametrów klinicznych w celu oceny skuteczności prowadzonego leczenia.
• opracowanie indywidualnego (dla pacjenta) planu opieki farmaceutycznej obejmującego przedstawione wcześniej działania oraz określającego możliwe do osiągnięcia cele terapeutyczne.

Jednym z najważniejszych działań prowadzonych w ramach opieki farmaceutycznej, które odróżniają ją od standardowych usług farmaceutycznych prowadzonych w aptekach i warunkujący prawidłowe jej prowadzenie, jest dokumentowanie wszystkich działań prowadzonych przez farmaceutę na rzecz pacjenta. Dokumentowanie opieki jest istotne przede wszystkim z punktu widzenia wykrywanych problemów lekowych. Ich rozwiązanie zwiększa bezpieczeństwo i skuteczność farmakoterapii.

Co to jest problem lekowy?

Problemem lekowym jest każdy, doświadczany przez pacjenta, niepożądany efekt powodowany lub prawdopodobnie powodowany przez lek, który wpływa lub może wpływać na efekty stosowanej terapii (Cipolle R.J, Strand L.M, Morley P.L: Pharmaceutical Care Practice, McGraw-Hill 1998, s. 75).

W Europie za powszechnie obowiązującą definicją problemu lekowego uznawana jest ta stworzona przez Europejską Sieć Opieki Farmaceutycznej (Pharmaceutical Care Network Europe), zrzeszająca obecnie 17 krajów europejskich. W myśl tej definicji problem lekowy to zdarzenie lub okoliczności dotyczące farmakoterapii, które rzeczywiście lub potencjalnie przeszkadzają w uzyskaniu pożądanych efektów zdrowotnych.

O problemie lekowym można mówić tylko jeśli równocześnie spełnione są dwa warunki:

• niepożądany efekt lub zdarzenie dotyczy (dotyczyło) pacjenta i manifestowało się (lub mogło manifestować się) jako: określony objaw, diagnoza, choroba, niedogodność;
• musi istnieć (lub jest podejrzenie, że istnieje) związek pomiędzy tym zdarzeniem a lekiem.

Problemem lekowym rzeczywistym jest każdy problem lekowy, który się ujawnił u pacjenta. Problemem lekowym potencjalnym jest każdy problem lekowy, co do którego zaistniały okoliczności sprzyjające jego powstaniu, ale nie doszło jeszcze do jego ujawnienia się u pacjenta.

W praktyce o problemie lekowym mówimy, gdy pojawiła się jedna z sytuacji:

• pacjent wymaga rozpoczęcia farmakoterapii lub podania dodatkowego leku, jeśli farmakoterapia jest już wdrożona;
• pacjent zażywa lek niewskazany lub taki, którego nie potrzebuje;
• lek zlecony pacjentowi został wybrany nieprawidłowo, pacjent zażywa zły lek;
• pacjent zażywa zbyt mała dawkę leku prawidłowo dobranego leku;
• u pacjenta ujawniły się działania niepożądane;
• pacjent zażywa zbyt dużą dawkę prawidłowo dobranego leku;
• pacjent nie zażywa leku prawidłowo (nie stosuje się do zaleceń terapeutycznych).

Program FONTiC

Program FONTiC to projekt przygotowany przez pracowników Zespołu Farmacji Społecznej (wówczas Pracowni Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki) Wydziału Farmaceutycznego UJ CM w Krakowie. Program ten stanowi kontynuację przygotowanego w roku 2003 i wdrażanego w aptekach Małopolski w latach 2004/2005 projektu Farmaceutycznej Opieki w Nadciśnieniu Tętniczym (projekt FONT), a następnie projektu Farmaceutycznej Opieki w Nadciśnieniu Tętniczym i Cukrzycy.
Obecnie program prowadzony jest w wybranych aptekach ogólnodostępnych na terenie całej Polski.

Apteki przygotowały do spotkań z pacjentem miejsce, które gwarantuje dyskrecję i komfort w czasie rozmowy oraz oddelegowały do prowadzenia programu co najmniej jednego farmaceutę.

Projekt składa się z czterech etapów obejmujących:

1. szkolenie farmaceutów
2. przeprowadzenie akcji promocyjnej i informacyjnej wśród pacjentów i nabór pacjentów
3. prowadzenie opieki farmaceutycznej
4. ocenę programu.

1. Szkolenie farmaceutów

Wszyscy farmaceuci, którzy zgłosili się do udziału w programie, zostali przeszkoleni z zakresu opieki farmaceutycznej. Szkolenie przygotowane zostało przez pracowników Zakładu Farmacji Społecznej, którzy od wielu lat kształcą studentów Wydziału Farmaceutycznego UJ CM oraz prowadzą szkolenia dla farmaceutów w ramach kursów specjalizacyjnych i szkoleń ciągłych.
Wszyscy farmaceuci uczestniczący w projekcie otrzymali materiały informacyjne dotyczące planowanego badania obejmujące:

• ulotki pomocne przy tworzeniu indywidualnych materiałów edukacyjnych dla pacjenta,
• materiały informacyjne (w formie ulotek i plakatów) dotyczące podstawowych założeń opieki farmaceutycznej i wdrażanego programu,
• spis książek i pozycji literatury oraz wykaz baz danych, które mogą wspomóc prowadzenie opieki.

W trakcie trwania programu dla tej grupy farmaceutów prowadzone będą również specjalistyczne szkolenia internetowe w ramach funkcjonującego portalu edukacyjnego dla farmaceutów. Tematyka tych szkoleń zostanie ustalona we współpracy z farmaceutami biorącymi udział w programie.

2. Przeprowadzenie akcji promocyjnej i informacyjnej wśród pacjentów i nabór pacjentów

Do udziału w programie zapraszani są pacjenci spełniający łącznie następujące kryteria:

• wiek > 18 lat;
• zapisany przez lekarza co najmniej jeden lek w celu leczenia zdiagnozowanego schorzenia przewlekłego;
• zdiagnozowane co najmniej jedno schorzenie przewlekłe (np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, POChP, astma);
• pełna zdolność do czynności prawnych;
• możliwość osobistego kontaktu z placówką, w której prowadzona jest opieka;
• umiejętność i możliwość samodzielnego czytania.

Do badania nie można włączyć pacjentów spełniających poniższe kryteria wyłączenia:

• brak umiejętności i możliwości samodzielnego czytania (ślepota i słabe widzenie);
• brak możliwości osobistego kontaktu z placówką, w której prowadzona jest opieka;
• brak możliwości bezpośredniego porozumienia się z pacjentem.

Wybranym osobom z grupy docelowej przekazane zostaną materiały informacyjne dotyczące przygotowywanego projektu oraz zasad udziału w nim. W czasie tego etapu dokonany zostanie ostateczny wybór pacjentów w oparciu o przygotowane kryteria włączenia i wyłączenia. Projekt przewiduje otwarty nabór pacjentów, który prowadzony będzie przez cały czas jego trwania. Pacjenci, którzy wyrażą zgodę i zdecydują się wziąć udział w projekcie, zostaną poinformowani o możliwości rezygnacji z niego w dowolnym momencie.
O liczbie włączonych do programu pacjentów decyduje farmaceuta biorąc pod uwagę stan zdrowia już włączonych osób oraz własne możliwości przygotowania się do spotkań z pacjentem. Przewiduje się, że jeden farmaceuta będzie miał pod opieką około 10 pacjentów.

3. Prowadzenie opieki farmaceutycznej

Farmaceuta będzie spotykał się w aptece z pacjentem uczestniczącym w programie co najmniej raz w miesiącu. W czasie tych spotkań prowadzona jest edukacja pacjenta, zbierane dane dotyczące farmakoterapii i stanu zdrowia pacjenta oraz przekazywane informacje nt. stosowanych przez pacjenta leków.
W czasie I wizyty pacjenta w aptece zadaniem farmaceuty jest przeprowadzenie z pacjentem rozmowy informacyjnej mającej na celu z jednej strony określenie dotychczas stosowanego leczenia, z drugiej omówienie dokładnych zasad udziału pacjenta w projekcie. W czasie tej pierwszej rozmowy pacjenci zostaną pouczeni o konieczności informowania apteki o wszystkich wprowadzanych przez lekarzy nowych terapiach i zaleceniach oraz o modyfikacjach stosowanej farmakoterapii.
Po pierwszym indywidualnym spotkaniu z pacjentem, w oparciu o uzyskane informacje przygotowana zostanie przez aptekarza dla każdego pacjenta dokumentacja opieki farmaceutycznej, w której zbierane będą informacje dotyczące prowadzonego leczenia, zgłaszanych przez pacjenta oraz wykrywanych przez farmaceutę problemów lekowych. Dokumentacja prowadzona jest w oparciu o bazę internetową z ograniczonym dostępem, której administratorem jest Pracownia; dostęp do systemu jest zabezpieczony i wymaga podania hasła. Każdy z aptekarzy uzyska dostęp wyłącznie do danych pacjentów, których objął opieką. Baza została zgłoszona do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, a jej administratorem jest Zakład Farmacji Społecznej UJ CM w Krakowie.
Po pierwszym spotkaniu farmaceuta dla każdego z włączonych do programu pacjentów przygotowuje plan opieki farmaceutycznej, określający zadania pacjenta i farmaceuty w zakresie monitorowania leczenia. Częstotliwość kolejnych spotkań ustalana jest indywidualnie z każdym z pacjentów, minimalna liczba spotkań z każdym z pacjentów to jedno w miesiącu.
W trakcie kolejnych spotkań zadaniem farmaceutów jest edukacja pacjentów z nadciśnieniem, w tym przede wszystkim przygotowanie i przekazanie informacji o lekach stosowanych przez pacjenta. Edukacja obejmuje więc:

• schorzenie: jego przyszłe konsekwencje oraz ewentualne skutki zaniechania leczenia,
• farmakoterapię: mechanizm działania leków, działania niepożądane, możliwe do uzyskania efekty lecznicze,
• zalecany styl życia związany z chorobą,
• pomiar ciśnienia krwi i/lub pomiar stężenia glukozy we krwi,
• przeszkolenie w zakresie korzystania z aparatów do pomiaru ciśnienia i glukometrów.

Po każdej wizycie farmaceuta na podstawie zebranych danych określa potencjalne i rzeczywiste problemy lekowe i proponuje sposoby ich rozwiązania. Ponadto ustala sposób i częstotliwość monitorowania leczenia, określa priorytety zdrowotne, uzupełnia dokumentację pacjenta i określa zagadnienia, które wymagają szczególnej uwagi i powinny zostać uwzględnione w edukacji pacjenta. W każdym półroczu uczestnictwa w programie pacjent wypełnia ankiety, które umożliwią ocenę efektywności opieki farmaceutycznej i postępów edukacji.

4. Ocena programu

Koordynator programu (Zakład Farmacji Społecznej UJ CM w Krakowie) w czasie trwania programu będzie okresowo dokonywała oceny skuteczności prowadzonych działań. Jednocześnie po 6 miesiącach trwania programu oceniona zostanie jego skuteczność w oparciu o wyniki monitorowania leczenia, wykryte potencjalne i rzeczywiste problemy lekowe oraz dane z ankiet oceny wiedzy i satysfakcji pacjentów i farmaceutów.

Ocenione zostaną:

• jakość życia pacjentów przy pomocy kwestionariuszy SF-36 oraz EuroQOL,
• wiedza pacjentów (na podstawie ankiet przygotowanych na potrzeby programu).

Kwestionariusze jakości życia i wiedzy wypełnione zostaną przez pacjentów w czasie pierwszej wizyty, a potem po każdych 6 miesiącach udziału pacjenta w programie.

Na podstawie zebranych danych przeprowadzona zostanie analiza ilościowa i jakościowa wykrytych problemów lekowych oraz analiza sposobów i skuteczności ich rozwiązywania. Oceniona zostanie również skuteczność prowadzonej farmakoterapii w oparciu o wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego, glikemii lub hemoglobiny glikowanej.

Dostęp do informacji zbieranych przez aptekę dla lekarza prowadzącego pacjenta

Każdy z pacjentów włączonych do programu poproszony zostanie wyrażenie zgody na przekazanie lekarzowi prowadzącemu informacji o programie. Po uzyskaniu od pacjenta zgody pacjenta oraz danych lekarza, lekarz prowadzący otrzyma od apteki informację, że pacjent zgłosił się do udziału w programie. Lekarz może uzyskać dostęp do danych pacjenta zbieranych przez aptekę. W tym celu lekarz musi zgłosić się w aptece, która wysłała do niego zawiadomienie. Apteka poprosi o wypełnienie kwestionariusza dostępu do danych, a koordynator programu nada lekarzowi uprawnienia umożliwiające wgląd do zbieranych przez nią danych o pacjencie.

WSTECZ